Ile jest czasów w języku norweskim?
Często spotykam się z dyskusją na temat ilości czasów w języku norweskim. Jeśli należysz do grona tych, którzy próbowali zliczyć wszystkie “czasy”, to moja odpowiedź może Cię zaskoczyć.
Czym jest “czas”?
Zanim przejdziemy do pytania o ilość, warto najpierw zastanowić się nad sensem samego pytania. Czym jest “czas” w języku? Czy pytamy o kwestię czasu gramatycznego, czy konstrukcję wyrażającą czas, a może o czas sam w sobie.
Definicję czasu podaje bardzo konkretnie Wikipedia:
wielkość fizyczna określająca kolejność zdarzeń oraz odstępy między zdarzeniami zachodzącymi w tym samym miejscu […] Czas może być rozumiany jako:
- chwila, punkt na osi czasu,
- odcinek czasu,
- trwanie,
- zbiór wszystkich punktów i okresów czasowych,
- czwarta współrzędna czasoprzestrzeni w teorii względności.”
Na pytanie ile jest czasów w norweskim
mogę więc śmiało odpowiedzieć: tyle samo, co w każdym innym języku, bo jest to uniwersalne i niezależne od języka.
“Czas” jest więc pojęciem złudnym, mieszającym nam w głowach i zostawiającym samych na pustkowiu niewiedzy…
Czas gramatyczny
Czas gramatyczny jest jedną z kategorii językowych określających w czasie czynność, zjawisko lub stan, o których mowa w zdaniu. Inne kategorie określające czas to tryb, aspekt i strona.
Ilość czasów, które rozróżnia się w językoznawstwie jest też dość stała (poza niektórymi egzotycznymi językami). Po norwesku nazywamy je tak:
- pluskvamperfektum,
- perfektum,
- aorist,
- preteritum (imperfectum),
- presens,
- futurum.
Nie każdy język posiada wszystkie spośród tych czasów. W języku norweskim nie znajdziesz tylko aorist, który występował m.in. w staropolszczyźnie, a dziś używa się go w niektórych językach bałkańskich.
Idąc tym tropem mógłbym odpowiedzieć, że czasów w języku norweskim jest 5. Jednak jest to zbyt pochopna odpowiedź.
Konstrukcje gramatyczne
Chyba najpopularniejszym spojrzeniem na język jest liczenie wszystkich konstrukcji gramatycznych wyrażających czas, jako “czasy“. Często robią tak uczący się języka angielskiego. Jednak jest w tym podejściu zasadnicze niedociągnięcie.
Czy w takim razie aspekt, tryb i stronę też powinniśmy traktować jak czasy? Spróbujmy policzyć wszystkie konstrukcje wyrażające czas w języku norweskim. Dla ułatwienia pominę kwestię aspektu, która w norweskim jest integralną częścią czasownika.
- Jeg lager sushi. – presens, tryb oznajmujący, strona czynna
- Lag sushi! – presens, tryb rozkazujący, strona czynna
- Sushi blir lagd. – presens, tryb oznajmujący, strona bierna
- Sushi lages. – presens, tryb oznajmujący, strona bierna
- Jeg skal lage sushi. – presens futurum, tryb oznajmujący, strona czynna
- Sushi skal bli lagd. – presens futurum, tryb oznajmujący, strona bierna
- Sushi skal lages. – presens futurum, tryb oznajmujący, strona bierna
- Jeg lagde sushi. – preteritum, tryb oznajmujący, strona czynna
- Sushi ble lagd. – preteritum, tryb oznajmujący, strona bierna
- Jeg har lagd sushi. – presens perfektum, tryb oznajmujący, strona czynna
- Sushi har blitt lagd. – presens perfektum, tryb oznajmujący, strona bierna
- Sushi er blitt lagd. – presens perfektum, tryb oznajmujący, strona bierna
- Sushi er lagd. – presens perfektum, tryb oznajmujący, strona bierna
- Jeg hadde lagd sushi. – preteritum perfektum (pluskvamperfektum), tryb oznajmujący, strona czynna
- Sushi hadde blitt lagd. – preteritum perfektum (pluskvamperfektum), tryb oznajmujący, strona bierna
- Sushi var blitt lagd. – preteritum perfektum (pluskvamperfektum), tryb oznajmujący, strona bierna
- Sushi var lagd. – preteritum perfektum (pluskvamperfektum), tryb oznajmujący, strona bierna
- Jeg skal ha lagd sushi. – presens futurum perfektum (2. futurum), tryb oznajmujący, strona czynna
- Sushi skal være lagd. – presens futurum perfektum (2. futurum), tryb oznajmujący, strona bierna
- Jeg skulle lage sushi. – preteritum futurum (fortidsfuturum), tryb przypuszczający (1. kondisjonalis), strona czynna
- Sushi skulle bli lagd. – preteritum futurum (fortidsfuturum), tryb przypuszczający (1. kondisjonalis), strona bierna
- Sushi skulle lages. – preteritum futurum (fortidsfuturum), tryb przypuszczający (1. kondisjonalis), strona bierna
- Jeg skulle ha lagd sushi. – preteritum futurum perfektum, tryb przypuszczający (2. kondisjonalis), strona czynna
- Jeg skulle lagd sushi. – preteritum futurum perfektum, tryb przypuszczający (2. kondisjonalis), strona czynna
- Sushi skulle ha blitt lagd. – preteritum futurum perfektum, tryb przypuszczający (2. kondisjonalis), strona bierna
W niektórych z tych wyrażeń można zamienić skal na vil, w zależności od kontekstu. Dodatkowo, jak dołożymy do tego sprawę aspektu, mamy do czynienia z ponad 50 konstrukcjami.
Zachęcam więc, by spojrzeć na sprawę nieco inaczej.
Współczesne podejście
Zerknij na powyższą listę jeszcze raz. Zwróć uwagę na pierwsze słowo w nazwie czasu. Czy widzisz jakiś wzór?
Dwa czasy
Nie musisz znać wszystkich tych konstrukcji, by zauważyć dwa powtarzające się słowa: presens i preteritum. Wszystkie zdania w języku norweskim są zbudowane albo w czasie teraźniejszym, albo przeszłym.
Czy myślisz, że perfektum nie pasuje do tej definicji? Zastanów się, w jakim czasie jest har.
A co ze skal?
, zapytasz. Podpowiem, ono też jest odmienione zgodnie z czasem teraźniejszym, lub przeszłym (skulle).
W języku norweskim, czas przyszły jest wariantem czasu teraźniejszego. Dlatego możesz z powodzeniem używać presens do wyrażania przyszłości.
Akceptacja tego faktu to pierwszy krok do świeżego spojrzenia na język – trochę innego niż zazwyczaj uczą w szkołach.
Ostatnia kolumna
Pewnie zastanawiasz się teraz, o co chodzi z tą “ostatnią kolumną” w tabeli odmiany czasownika. Czyż nie tworzy ona “czasu”? Czy moje podejście nie jest zbyt radykalne?
Otóż nie. Na tę ostatnią kolumnę składają się czasowniki w formie imiesłowów. Tych samych, które znajdziesz również w języku polskim. Czy nie nasuwa Ci się wniosek, że może jednak “forma perfektum” istnieje także w naszym języku?
Tabele odmiany czasownika pozwalają zauważyć schematy i zasady odmiany. Jednak tylko presens i preteritum to “czasy”. Perfektum partisipp, jak nazwa wskazuje, odpowiada polskim imiesłowom przymiotnikowym biernym.
Idąc krok dalej, takie tabele można by rozszerzyć o jeszcze jedną kolumnę: presens partisipp, odpowiadające polskim imiesłowom przymiotnikowym czynnym.
Na szczęście w norweskim presens partisipp jest regularny i łatwy do zapamiętania (tworzy się go poprzez dodanie końcówki -ende). Dodatkowa kolumna jest więc niepotrzebna, ale może pomogłaby początkującym w zrozumieniu imiesłowów.
Podsumowując
Pora skończyć z pytaniem o ilość czasów w języku norweskim. Tak jak pokazałem w pierwszym punkcie, czas jest kategorią uniwersalną.
W norweskim można odróżnić dwa czasy (albo jak kto woli “systemy czasów”), przeszły i teraźniejszy.
Jest jednak parędziesiąt konstrukcji, które mają na celu wyrażenie różnych sytuacji lub podkreślić zależności między czasem a wykonywanymi czynnościami.
Te konstrukcje mają wzbogacać przekaz, a nie definiować nowe kontinuum czasoprzestrzenne.
Zaprzyjaźnij się dobrze z presens i preteritum, a później na tej mocnej podstawie buduj kolejne konstrukcje. Dzięki temu będziesz mówił prostym, ale zrozumiałym i poprawnym językiem. Z czasem będziesz go wzbogacał i urozmaicał kolejnymi konstrukcjami.
Zdecydowanie nie ma co zaczynać od końca.
Nie komplikuj – upraszczaj.
Twój komentarz
Komentarze:
Du gjør en fantastisk jobb! Artikkelen er veldig nyttig. Takk og god påske!
Konkretnie. Chciałbym w końcu wiedzieć dlaczego używamy słówka “det” a czasami nie używamy? Czemu w jednym zdaniu musi być a w innym go nie ma?
Jest to dobry temat na artykuł w kategorii Zaczynam, ale mówiąc krótko det jest używane w zdaniach przedstawiających. Większość z tych zdań zaczyna się od frazy Det er, ale przy zmianie szyku, det umieszczane jest na trzecim miejscu, np:
Nå er det vår i Norge.
dzięki za odpowiedź choć jest to chyba większa zagadka niż tylko fraza Det er. Przynajmniej dla mnie.
A teraz z innej beczki. Co znaczy Treet kom til å dø.
A jak będzie po norwesku: Robiłem sushi. Zrobiłem sushi.
W tym przypadku jest to tylko różnica między preteritum a perfektum (zdania nr 8 i 10).
Dzień dobry,
mam pewien problem z wyczuciem znaczenia zdania “De kommer nar de har lagt barna. ” Czy można to zdanie przetłumaczyć jako “Przyjdą, kiedy położą dzieci”?
Wojtek
Tak, możesz tak przetłumaczyć.
Dziękuje za odpowiedź. A czy możliwe jest użycie konstrukcji ze skal -“De skal komme nar de legger barna” albo po prostu De kommer nar de legger barna”.
Te zdania miałyby trochę inne znaczenie. Różnica jest taka, jak w polskich formach dokonanych i niedokonanych, np:
De kommer når de har lagt barna. – Przyjdą, kiedy położą dzieci.
De kommer når de legger barna. – Przychodzą, kiedy (w trakcie gdy) kładą dzieci.
Pewnie bez problemu każdy zrozumie to drugie, ale nie jest to precyzyjne zdanie.
Dziękuję.
Witam może mi ktoś wytłumaczyć kiedy dodaję sie końcówki -et -te -de oraz -dde w cz. preteritum???? Za nic samemu nie mogę tego rozgryść….. kola się pytałem to powiedział ze to zależy od spółlgłosek i samogłosek, prawda to????
Witam:) Chciałabym zapytać czy będzie możliwość napisania artykułu na temat czasu preteritum. Dla mnie jako osoby początkującej jest to trudny czas i w książkach nie jest on opisany tak ,by trafiał od razu do uczącego się. Dlatego chciałabym prosić o zamieszczenie artykułu na ten temat ponieważ wy zawsze w przyjemny sposób pokazujecie, że nie taki straszny diabeł, jak go malują:) Dzięki waszym artykułom wiele rzeczy staje się dla mnie jasne, uwielbiam to, że nie chcecie zanudzić uczącego tylko zachęcić go do pracy:) Pozdrawiam
Dziękujemy za miłe słowa. Pomyślimy o artykule na temat preteritum przy kolejnym Newsletterze. Dzięki za sugestię.
witam
równiez proszę o artykul o preteritum :)
dodam, ze pomogliście mi polubić norweski :)
tusen takk! :)
Witam! Bardzo przydatny artykuł! :) Podczas mojej nauki norweskiego nie miałam okazji trafić na materiały, które objaśniłby to tak przejrzyście.
Może moglibyście mi polecić dobry podręcznik do nauki gramatyki norweskiej?
Pozdrawiam! :)
cyt. Jarek22.04.2013, 23:21
dzięki za odpowiedź choć jest to chyba większa zagadka niż tylko fraza Det er. Przynajmniej dla mnie.
A teraz z innej beczki. Co znaczy Treet kom til å dø.
wydaje mi się że zwrot “å komme til å gjøre noe” znaczy zamierzać coś zrobić. W tym zdaniu będzie to prawdopodobnie, że drzewo zamierzało umrzeć (umierało). Chociaż mogę się mylić;)
Å komme til å nie oznacza zamiaru ani planów. Jest to neutralne stwierdzenie określające przyszłość. Użycie kom w czasie preteritum pokazuje, że coś miało się wydarzyć.
A ja dodam coś innego :-P świetny artykuł tylko czytać i próbować samemu świetna robota.
Bardzo fajnie przybliżyłeś kwestię pojmowania i przyswajania czasów.
Takk for det:)
Marcin, proszę przybliż temat “presens partisipp”. W artykule wspominasz, że ten imiesłów tworzy się bardzo prosto – poprzez dodanie końcówki – ende, dodaję ją do bezokolicznika czy orzeczenia w zdaniu? Będę wdzięczna za przykład i wyjaśnienie.
Pozdrawiam!:)
Tak, końcówki zawsze dodajemy do podstawowej formy słowa (w tym wypadku czasownika). Presens partisipp to np.:
motstrebende
nåværende
tilsvarende
Często oprócz dodania sufiksu, pojawia się też w tych słowach prefiks:
å svare til – å tilsvare – tilsvarende
Hvilken farge skal jeg bruke til å male stua?
można więc tak?-
Hvilken farge skal jeg tilbruke å male stua?
Niestety nie ma takiego słowa jak å tilbruke – używa się go tylko rozdzielnie: å bruke til.
Jeg hentet forsendelser fra postkontoret-
odebrałem, czy odbierałem, i dlaczego?
To zależy od kontekstu. Z takiego wyrwanego zdania nie jesteś w stanie tego ocenić.
Analizuję, analizuję wydaje mi się że wszystko już wiem. ale gdy wracam do waszych artykułów to za każdym razem czego nowego się uczę. Hjertelig takk! Dere er spesielle!
fajnie że można na Was polegać.
Mam pytanie odnośnie polskiego trybu przypuszcząjcego. Jak przetłumaczyć polskie zdanie “Polubiłabym Twoje miasto (gdybym tam przyjechała)”? Niestety nie mogę do tego dojść żadnym sposobem…
To chyba mozna tak przetlumaczyc,
Jeg ville like din byen, hadde jeg kom der.
Nie jest to tez dla mnie jeszcze jasne.
Jeg ville like din by (byen din) hvis jeg kommer dit. lub
Jeg ville like din by hvis jeg kom dit.
Genialne!
Nie spotkalam sie jeszcze z tak fajnie zebranymi i porownanymi czasami!
Cześć.
W jakim czasie i trybie jest zdanie:
“Hvordan ville dine venner karakterisere deg?”
Jak dokładnie na polski przetłumaczyć?
Pozdrawiam
To jest punkt 20. Czas przeszły (preteritum), tryb przypuszczający, bo użyłaś ville.
“Jak Twoi przyjaciele by Cię scharakteryzowali/opisali?”
Dziękuję za odpowiez, teraz rozumiem. Pozdrawiam.
1. Jeg skulle ha lagd sushi. – preteritum futurum perfektum, tryb przypuszczający (2. kondisjonalis), strona czynna
2. Jeg skulle lagd sushi. – preteritum futurum perfektum, tryb przypuszczający (2. kondisjonalis), strona czynna
Jaka jest róznica między tymi zdaniami?
Żadna.
:-)
podoba mi się wniosek najbardziej.
Czy mogę prosić o wyjaśnienie czasu zaprzeszłego pluskvamperfektum. Kiedy i w jakich sytuacjach używać tego czasu, ? ale też bez drugiej części , tylko z ( hadde) np.Hun hadde spist middag.
Kasiu, jeśli rozumiesz dobrze presens perfektum, to ta konstrukcja używana jest w identycznych sytuacjach, tylko odnoszących się do przeszłości. Zobacz przykłady: Preteritum perfektum.
Hei alle sammen! Wyjaśnijcie mi proszę, jako to jest z czasem teraźniejszym “ciągłym”. Wiem, że w norweskim nie ma takiej formy czasu, jak to jest w angielskim (continuous), ale ucząc się norweskiego po angielsku, zdarza mi się trafiać na zadania, gdzie trzeba tłumaczyć zdania z present continuous i pojawiają się wtedy takie dziwne zestawy czasowników: czasownika określającego daną czynność i dodatkowo czasownika określającego stan (pozycję?) podmiotu w chwili wykonywania czynności (stå, sitte albo ligge). np.”Jeg ligger og snakker med vennen min.” albo “Benjamin står og venter.” Pytanie moje brzmi: czy użycie czasowników stå, sitte i ligge jest jakoś regulowane? Czy można sobie arbitralnie dobierać “pozycję” podmiotu do czynności przez niego wykonywanej?
Nie jest regulowane. Powiedziałbym, że nie jest to nawet stricte gramatyka, tylko wyrażenia pomagające pokazać, że coś działo się dłużej. Możesz też podwoić czasownik i powiedzieć Han snakket og snakket (choć to trochę wskazuje, że Cię nudził). Zawsze są też określenia czasu, które pomagają wskazać, że coś trwało dłużej. W czasie teraźniejszym jest tylko ta opcja z czasownikami ruchu/stanu.
Z reguły nie ma potrzeby tworzenia form ciągłych po norwesku. Zobacz, że po polsku też radzimy sobie z tym na inne sposoby.
Cześć!
Fortids futurum a Preteritum perfektum futurum
np.
1. “Jeg skulle slutte alle oppgavene innen kl. 18.” vs “Jeg skulle ha sluttet oppgavene innen kl. 18.”
oraz
2. “Jeg skulle bestemme å gå ut innen kl.18.” vs “Jeg skulle ha bestemt å gå ut innen kl. 18.”
Czy jedyna różnica w znaczeniu pomiędzy drugimi, a pierwszymi zdaniami w podanych parach tkwi, w wyraźnym, zdecydowanym podkreśleniu (w drugich zdaniach z par), że przed godziną 18 coś miało być już zakończone/zdecydowane/dokonane?
wtedy, idąc tropem mojego rozumowania, można by tłumaczyć odpowiednio:
1. “Miałem kończyć wszystkie zadania przed 18” >>> “Miałem mieć wszystkie zadania już zakończone przed 18.” (Względnie: “Miałem skończyć wszystkie zadania przed 18”)
2. “Miałem decydować o wyjściu przed 18” >>> “Przed 18 miałem już mieć podjętą decyzję o wyjściu”.
Pozdrawiam!
Maciek
Tak, zgadza się.
Dziękuję👍
Jak można by przetłumaczyć te trzy zdania, kiedy ich używać oraz w jakich kontekstach:?
-presens futurum perfektum ‘Jeg skal ha lagd sushi’ -fortidsfuturum ‘Jeg skulle lage sushi’
-preteritum futurum perfektum ‘Jeg skulle ha lagd sushi’