Preteritum – norweski czas przeszły

Preteritum to jeden z dwóch najważniejszych czasów w języku norweskim. W tym artykule dowiesz się, jak go tworzymy, jak poradzić sobie z odmianą czasowników oraz znajdziesz odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania.

Kiedy używamy czasu preteritum?

Mówiąc najprościej, kiedy mówisz o przeszłości. A jeśli potrzebujesz bardziej wyczerpującej odpowiedzi, to używaj go, gdy:

  • wskazujesz, kiedy wydarzenie miało miejsce w przeszłości,
  • skupiasz się na wydarzeniach z przeszłości, a nie na ich skutkach (lub innym związku z teraźniejszością – od tego jest perfektum),
  • mówisz o nierzeczywistych sytuacjach w konstrukcji hvis/da,
  • chcesz być bardzo grzeczny (zamiast Jeg vil… możesz powiedzieć Jeg ville…).

Kilka przykładów:

Mariusz kom til Norge i 2003.
Sigrun ble født i Bodø, men da hun var 20 år gammel, flyttet hun til Stavanger.
Hvis jeg var deg, ville jeg ikke selge dette huset.
Kunne du bringe papirene fra kontoret?

Jaka jest różnica między preteritum, a perfektum?

Perfektum skupia uwagę na skutku, a preteritum na samym fakcie, że coś się wydarzyło i ewentualnie kiedy to nastąpiło. Perfektum podkreśla, że coś trwa lub trwało od przeszłości, aż do teraz. Preteritum wskazuje na zakończone czynności.

Konstrukcja

osoba + czasownik odmieniony w preteritum

Tworzenie norweskiego czasu przeszłego jest łatwe i w samej konstrukcji rzadko pojawiają się trudności. Jeśli pamiętasz o szyku zdania, to wszystko będzie dobrze.

Problemem (jak zawsze w nauce języka) jest zapamiętanie odmiany czasowników. Na szczęście, norweskie czasowniki nie odmieniają się przez osoby ani liczby. Pozostają więc do zapamiętania tylko dwie formy: preteritum i perfektum partisipp.

Jak odmieniamy czasowniki?

Wiele z norweskich czasowników ma nieregularną odmianę. Nawet jeśli otrzymują takie same końcówki, jak inne czasowniki, to może w nich zachodzić oboczność – zmiana głosek w słowie.

Dlatego zanim przejdziesz do analizowania grup, zastanów się, czy tego potrzebujesz. Zapamiętanie tych wszystkich zasad to dużo pracy, a wiem z doświadczenia w nauczaniu, że szybko się je zapomina.

Jaka jest moja propozycja?

Na początek potraktuj wszystkie czasowniki, jakby były nieregularne. Ucz się trójkami:

bezokolicznik – preteritum – perfektum partisipp

Nie potrzebujesz uczyć się ich razem z formą presens, bo wiesz jak ją stworzyć, a wyjątków jest niewiele i pewnie już je znasz.

å se – så – sett
å bo – bodde – bodd
å komme – kom – kommet

Przeczytaj je rytmicznie po trzy. Tak lepiej brzmią i bez trudu zapadają w pamięć.

Jeszcze jedna uwaga. Wiele osób uczy się formy perfektum partisipp razem z czasownikiem har. Nie rób tego. Jest to dodatkowe słowo, które psuje rytm, a poza tym zajmuje niepotrzebne miejsce w Twoich notatkach – pomyśl o środowisku. ;)

W dodatku har nie jest jedynym czasownikiem, którego możesz użyć razem z perfektum partisipp. Może to równie dobrze być er, var, blir lub ble. Dlatego nie ograniczaj się do har.

Grupy norweskich czasowników

Jesteś gotowy na naukę zasad związanych z grupami? To zaczynamy.

Grupa 1

Jest to najliczniejsza grupa norweskich czasowników. Należą do niej czasowniki słabe (regularne), których temat:

  • kończy się na podwójną spółgłoskę – mogą to być dwie takie same spółgłoski, lub dwie różne,
  • kończy się na pojedynczą spółgłoskę: -d lub -t.

Żeby odmienić czasownik, do tematu czasownika musisz dodać odpowiednią końcówkę. Będę je podawał w kolejności preteritum, perfektum.

Końcówki: -et, -et

Część Norwegów używa też końcówek: -a, -a.

Do tej grupy należą:

å slutte – sluttet – sluttet
å miste – mistet – mistet
å arbeide – arbeidet – arbeidet

Grupa 2

W tej grupie znajdziesz czasowniki, których temat:

  • kończy się na pojedynczą spółgłoskę,
  • kończy się na dwie spółgłoski, które wymawiamy jak jeden dźwięk: -ld, -lg,- nd, -ng,
  • kończy się na dwie takie same spółgłoski: –mm, –nn, –ll, –rr.

Końcówki: -te, -t

Na przykład:

å smile – smilte – smilt
å lese – leste – lest
å høre – hørte – hørt

Jeśli temat czasownika kończy się na dwie takie same spółgłoski, jedna z nich zostanie zredukowana:

å spille – spilte – spilt
å begynne – begynte – begynt

W części czasowników może wystąpić wymiana samogłosek w temacie:

å spørre – spurte – spurt
å selge – solgte – solgt
å telle – talte – talt

Grupa 3

Do tej grupy należą czasowniki, których temat:

  • kończy się na pojedynczą spółgłoskę: –v, –d, –g,
  • kończy się dyftongiem – podwójną samogłoską: –ie, –ye, -øy, -ei, -ai, -au.

Końcówki: -de, -d.

Znajdziesz tu czasowniki, takie jak:

å øve – øvde – øvd
å pleie – pleide – pleid
å klage – klagde – klagd

Grupa 4

Do ostatniej grupy należą czasowniki, których temat:

  • jest jednosylabowy zakończony na samogłoskę.

Końcówki: -dde, -dd.

Wśród tych czasowników są:

å bo – bodde – bodd
å bry – brydde – brydd
å skje – skjedde – skjedd

Załącznik dla Ciebie

Mam dla Ciebie małe zadanie, które ułatwi Ci zapamiętanie tych czasowników. Ściągnij i wydrukuj załączony plik. Możesz to zrobić teraz, zaczekam.

Grupy norweskich czasowników

Masz przed sobą wydruk? Dobrze, to teraz przyporządkuj poniższe czasowniki do odpowiednich grup. Nie przepisuj całej odmiany. Idea grup polega na tym, że gdy wpiszesz do niej czasownik, to wiesz, jakie otrzymuje końcówki.

å fortelle – fortalte – fortalt
å ønske – ønsket – ønsket
å lage – lagde – lagd
å tegne – tegnet – tegnet
å kjøpe – kjøpte – kjøpt
å skje – skjedde – skjedd
å tilby – tilbydde – tilbydd
å bade – badet – badet
å leie – leide – leid
å sy – sydde – sydd
å reise – reiste – reist
å klage – klagde – klagd

å snø – snødde – snødd
å velge – valgte – valgt
å jobbe – jobbet – jobbet
å greie – greide – greid
å leve – levde – levd
å håpe – håpet – håpet
å sende – sendte – sendt
å snu – snudde – snudd
å ringe – ringte – ringt
å grille – grillet – grillet
å veie – veide – veid
å klø – klødde – klødd

Najczęstsze pytania związane z preteritum

Czy mogę używać norweskiego czasu przeszłego tak, jak polskiego?

Jeśli mówisz o przeszłości, to nie pozostaje nic innego, jak używanie preteritum. Wspominałem już nie raz, że w norweskim są tak naprawdę dwa czasy: teraźniejszy i przeszły. W ramach tych czasów istnieją różne konstrukcje. Najbardziej podstawową z nich jest właśnie preteritum.

Problemy pojawiają się, gdy przeszłość ma ścisły związek z teraźniejszością. Po polsku mieszamy wtedy czas przeszły i teraźniejszy, a po norwesku w tym miejscu pojawia się perfektum (które de facto jest w czasie teraźniejszym).

Jak mam używać czasu przeszłego w mowie zależnej?

Często widzę osoby głowiące się nad następstwem czasu i użyciem preteritum perfektum (pluskvamperfektum). Jest to duży temat na osobny artykuł. Na szczęście jest to dużo prostsze, niż się wydaje.

Jestem zdania, że preteritum perfektum jest potrzebne tylko w bardzo specyficznych sytuacjach. W codziennej komunikacji możesz go w ogóle nie używać. W takim momencie znikają wszystkie wątpliwości. Niezależnie, czy zdanie nadrzędne jest w czasie presens (Jeg sier at…), czy w preteritum (Jeg sa at…), czas przeszły w zdaniu podrzędnym pozostaje bez zmian.

No właśnie, a jak to jest ze zgodnością czasu?

Cieszę się, że pytasz, bo to często pomijane zagadnienie. Są tu tak naprawdę dwa warianty.

  1. Jeśli mówisz w czasie teraźniejszym i w kontekście teraźniejszości, to możesz używać wszystkich czasów (no może poza preteritum perfektum),
  2. Gdy opowiadasz o wydarzeniach z przeszłości lub mówisz w kontekście przeszłości, wtedy z reguły nie powinieneś używać czasu teraźniejszego i wszystkie konstrukcje zamieniasz na ich odpowiedniki w preteritum.

W drugim przypadku mówię z reguły, bo zawsze znajdziesz kontekst, gdy czas teraźniejszy byłby poprawny. Jeśli nie jesteś pewny, to użyj czasu przeszłego – będzie to poprawne i zrozumiałe, nawet jeśli nie brzmiałoby to dobrze po polsku.

Czy muszę uczyć się 3 form jednocześnie?

Jasne, że nie musisz, ale spójrz na to w trochę dłuższej perspektywie. Teraz, gdy zaczynasz naukę czasu przeszłego, może się to wydawać za dużo. Ale jak zaczniesz używać czasu perfektum, będziesz wdzięczny, że nie musisz kolejny raz wracać do nauki tych samych czasowników. Krótko mówiąc, zainwestuj czas teraz, żeby było Ci łatwiej w (niedalekiej) przyszłości.

Jakich konstrukcji używamy w czasie przeszłym?

  • preteritum
  • preteritum perfektum
  • preteritum futurum
  • preteritum futurum perfektum

Do tego dochodzi jeszcze rozróżnienie na stronę czynną i bierną. Opis wszystkich konstrukcji znajdziesz w artykule Ile jest czasów w języku norweskim?

Jak oznacza się grupy czasowników w słownikach?

Jeśli nie ma podanej całej odmiany, to zazwyczaj znajdziesz tam oznaczenia v1, v2, v3, v4, które odpowiadają numerom grup.

Podsumowując

Norweski czas przeszły ma trochę swoich zawiłości. Sama konstrukcja jest prosta, ale często słownictwo staje się barierą. Żeby poczuć się pewnie, będziesz musiał spędzić trochę czasu nad czasownikami oraz ćwiczeniem ich użycia w mowie. Nawet najlepiej “zakuta” lista jest bezużyteczna, gdy w odpowiednim momencie nie wiesz, jak skonstruować zdanie.

Zacznij od prostych ćwiczeń na odmianę czasownika z głowy. Możesz do tego używać fiszek, lub budować proste zdania w dzienniku. Później przejdź do zmiany czasu całych tekstów. Możesz zacząć od tego fragmentu powieści Jenny.

Na koniec pozostaje rozróżnianie między preteritum, a perfektum oraz płynne zastosowanie tych czasów w wypowiedziach.

Pamiętaj, że to wszystko przychodzi z czasem. Dlatego weź głęboki oddech i pomyśl, że krok po kroku dojdziesz do celu. Wystarczy chwila dziennie, a już niebawem będziesz bez trudu mówić w czasie preteritum.